SANTIAGO LOPO: «A arte de trobar»

Santiago Lopo gañou este ano o Premio Xerais coa novela «A arte de trobar», un relato de ambientación histórica que se sitúa no século XIII. Estamos, xa que logo, no período de declive da lírica provenzal e de eclosión da lírica galega, cuestión esta que marca o argumento. Pero estamos tamén nun intre confuso e de cambios profundos, tanto culturais coma sociais ou políticos, no que aboian as loitas polo poder e a persecución relixiosa.

Neste ambiente, Lopo sitúa a unha troupe ininerante de artistas que percorre o Camiño de Santiago coa intención de chegar a Galicia, logo de facer parada en Burgos para asistir ao casamento do rei Fernando III. A viaxe comeza en Xaca, onde se une ao grupo Elvira, unha rapaza cátara que trata de fuxir da persecución á que está sendo sometida a súa doctrina por parte da Igrexa e, sobre todo, do nobre Guy de Lille. Lille anda á procura dun grimorio que cre en poder da familia de Elvira, polo que a súa fuxida faille sospeitar que o leve canda a ela e envía un emisario na súa persecución.

Con estes prantexamentos ben poderiamos cualificar esta novela como “de aventuras”, malia que a ambientación tan concreta dálle pé ao autor para xogar con distintas ideas sobre esa loita de poderes da que falabamos máis arriba, a persecución ideolóxica, o papel da Igrexa e outras cuestións relacionadas coa época. Pero, sobre todo, dálle pé para xogar co encontro entre a lírica provenzal e a galega, a columna sobre a que se vertebra o relato, e co papel desenvolvido polas mulleres neste período, as grandes esquecidas dos cancioneiros, como a propia Elvira ou a nosa María Balteira, que tamén aparece nalgúns episodios.

Así, Lopo desenvolve unha historia de intriga que ten como eixo central a persecución de Elvira por parte de Guy de Lille, e na que se entrelazan distintos fíos narrativos nun perfecto trenzado que deixa ao descuberto todas as cuestións descritas e moitas máis que teñen que ver co terreo do emocional, mesmo coa superstición e a maxia como métodos de poder nas súas distintas formas.

Pero unha das cousas que máis sorprende desta novela é a súa luminosidade. Estamos tan afeitos a que os relatos medievais transcorran en escenarios escuros e preñados de misterio, claustros tristes ou castelos en penumbra, que cando se nos presenta unha historia coma esta, aberta ao espazo diáfano da viaxe e na que a luz xoga un papel importante en boa parte dos seus capítulos, non podemos máis ca adentrarnos nela sen contemplacións. E ao adentrármonos descubrimos unha linguaxe clara e directa, sen artificios nin florituras que nos distraian, o que afonda aínda máis nesa idea de luminosidade antedita.

En definitiva, un traballo ben medido e ben argallado, con xiros argumentais inesperados e moi dixerible, que reafirma a Santiago Lopo como un dos nosos valores máis firmes no eido da narrativa.